បច្ចវេក្ខណវិធី គឺវិធីសម្រាប់ពិចារណាក្នុងបច្ច័យមួយៗ មានបួនៗ គឺក្នុងចីវរបច្ច័យ មាន៤ បិណ្ឌបាតបច្ច័យ មាន៤ សេនាសនបច្ច័យ មាន៤ គិលានភេសជ្ជបច្ច័យ មាន៤ ហើយមានឈ្មោះថា ធាតុបច្ចវេក្ខណៈ បដិកូលបច្ចវេក្ខណៈ តំខណិកបច្ចវេក្ខណៈ អតីតបច្ចវេក្ខណៈ ដូចគ្នា រួមទាំងអស់ ត្រូវជា បច្ចវេក្ខណៈ ១៦។
បច្ចវេក្ខណកាល គឺកាលដែលត្រូវពិចារណាក្នុងបច្ច័យមួយៗនោះ មានបីៗ គឺ
- បដិលាភកាល កាលដែលកំពុងបាន ឬកំពុងទទួលនូវបច្ច័យ។
- បរិភោគកាល កាលដែលកំពុងប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យ។
- អតីតកាល កាលដែលបរិភោគ ប្រើប្រាស់កន្លងហើយ។
បច្ច័យទាំង ៤ មានបច្ចវេក្ខណកាល ៣ ទាំងអស់ត្រូវជាកាល ១២។
បណ្តាកាលទាំង ៣នោះ ក្នុងបដិលាភកាល ត្រូវពិចារណាដោយធាតុបច្ចវេក្ខណក៏បាន បដិកូលបច្ចវេក្ខណក៏បាន។ ក្នុងបរិភោគកាល ត្រូវពិចារណាដោយតំខណិកបច្ចវេក្ខណៈ។ ក្នុងអតីតកាល ត្រូវពិចារណាដោយអតីតបច្ចវេក្ខណៈ។
ធាតុបច្ចវេក្ខណៈ ត្រូវពិចារណាផ្អែបមកជាមួយនឹងកាយរបស់ខ្លួន ឲ្យឃើញថា គ្រាន់តែជាធាតុ ដើម្បីនឹងលះបង់នូវសេចក្តីប្រកាន់ថាខ្លួន និងរបស់ខ្លួន រាប់បញ្ចូលក្នុងធាតុមនសិការកម្មដ្ឋាន ឬចតុធាតុវវដ្ឋានកម្មដ្ឋាន។
បដិកូលបច្ចវេក្ខណៈ ត្រូវពិចារណាផ្អែបមកជាមួយនឹងកាយរបស់ខ្លួន ឲ្យឃើញថា ជារបស់មិនស្អាត គួរខ្ពើមរអើម ដើម្បីនឹងលះបង់សេចក្តីសំគាល់ខុសថាជាល្អស្អាត បើក្នុងបិណ្ឌបាតបច្ច័យ រាប់បញ្ចូលក្នុងអាហារេបដិកូលសញ្ញា ឯក្នុងបច្ច័យឯទៀត រាប់បញ្ចូលក្នុងបដិកូលមនសិការកម្មដ្ឋាន។
តំខណិកបច្ចវេក្ខណៈ និង អតីតបច្ចវេក្ខណៈ ត្រូវពិចារណាឲ្យដឹងនូវដែនរបស់ប្រយោជន៍ ក្នុងការបរិភោគ ប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យ ៤ ដូចគ្នា មិនឲ្យសំគាល់ប្រយោជន៍ក្នុងការបរិភោគ ប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យ ៤ ដូចគ្នា មិនឲ្យសំគាល់ប្រយោជន៍ហួសកំរិត តែតំខណិកបច្ចវេក្ខណៈ ត្រូវពិចារណាក្នុងកាលកំពុងបរិភោគ ប្រើប្រាស់។ ឯអតីតបច្ចវេក្ខណៈ ត្រូវពិចារណាបន្ថែមក្នុងកាលដែលបរិភោគ ប្រើប្រាស់រួចហើយក្នុងថ្ងៃដដែល ការពារក្រែងភ្លេចភ្លាំងស្មារតី មិនបានពិចារណាក្នុងកាលដែលកំពុងបរិភោគ ប្រើប្រាស់នោះ ដើម្បីនឹងបិទនូវក្រសែរបស់តណ្ហា មិនឲ្យសេចក្តីប្រាថ្នាជាប់ចិត្តក្នុងបច្ច័យទាំងនោះ និងប្រហារនូវឧបនិស្ស័យរបស់រាគៈ ទោសៈ មោហៈ និងមានះ ជាដើម មិនឲ្យកើតឡើង ព្រោះតែបរិភោគប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យទាំងនោះ។
កាលបើភិក្ខុបរិភោគ ប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យទាំងនោះហើយ មិនបានពិចារណា ក៏អំពើដែលភិក្ខុបរិភោគ ប្រើប្រាស់នោះ មិនមែននាំយកនូវសេចក្តីសុខមកប្រគល់ឲ្យឡើយ មានតែនាំមកនូវសេចក្តីទុក្ខក្នុងអបាយមកប្រគល់ឲ្យដោយពិត។
ដែនរបស់ប្រយោជន៍ក្នុងការប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យ
ក្នុងចីវរបច្ច័យ កំណត់ដែនត្រឹមប្រយោជន៍ ៤យ៉ាងគឺ
- សីតស្ស បដិឃាតាយ ដើម្បីការពារត្រជាក់។
- ឧណ្ហស្ស បដិឃាតាយ ដើម្បីការពារនូវកំដៅ។
- ឌំសមកសវាតាតបសិរិសប្បសម្ផស្សានំ បដិឃាតាយ ដើម្បីការពារនូវសម្ផស្ស របោម មូស ខ្យល់ កំដៅថ្ងៃ ពស់តូច ពស់ធំទាំងឡាយ។
- ហិរិកោបិនប្បដិច្ឆាទនត្ថំ ដើម្បីបិទបាំងនូវអវយវ ដែលធ្វើនូវសេចក្តីខ្មាសឲ្យកម្រើក។
ក្នុងបិណ្ឌបាតបច្ច័យ ចាត់ជាអង្គដែលត្រូវឃាត់ ៤ ដែលជាដែនរបស់ប្រយោជន៍ ៨ រួមទាំងអស់ ត្រូវជាអង្គ ១២ ដូច្នេះគឺ
- នេវ ទវាយ មិនមែនដើម្បីលេងដូចក្មេងអ្នកស្រុក
- ន មទាយ មិនមែនដើម្បីឲ្យកើតបុរសមានៈ ស្រវឹងដូចអ្នកប្រដាល់។
- ន មណ្ឌនាយ មិនមែនដើម្បីប្រដាប់តាក់តែងរាងកាយដូចស្ត្រីក្នុងបុរី។
- ន វិភូសនាយ មិនមែនដើម្បីស្អិតស្អាងរាងកាយឲ្យផូរផង់ពណ៌សម្បុរដូចអ្នកលេងរបាំ។
ទាំង ៤នេះ ជាអង្គត្រូវឃាត់ មិនមែនជាដែនរបស់ប្រយោជន៍។
- ឥមស្សកាយស្ស ឋិតិយា ដើម្បីនឹងតាំងនៅនៃកាយនេះ។
- យាបនាយ ដើម្បីញុំាងជីវិតិន្ទ្រិយឲ្យប្រព្រឹត្តទៅ។
- វិហឹសុបរតិយា ដើម្បីបំបាត់បង់នូវសេចក្តីលំបាក។
- ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ ដើម្បីអនុគ្រោះដល់មគ្គព្រហ្មចរិយានិងសាសនាព្រហ្មចរិយា។
- ឥតិបុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្កាមិ ដូច្នេះអញនឹងកំចាត់បង់នូវវេទនាចាស់ គឺសេចក្តីឃ្លានដែលមានហើយផង។
- នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ អញនឹងញុំាងវេទនាថ្មី គឺឆ្អែតហួសប្រមាណ មិនឲ្យកើតឡើងបានផង។
- យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ កិរិយាប្រព្រឹត្តទៅនៃឥរិយាបថទាំង ៤ នឹងមានដល់អញផង។
- អនវជ្ជតា ច សេចក្តីមិនមានទោស មានមិនច្រអូសកាយ មិនច្រអូសចិត្តជាដើម (នឹងមានដល់អញផង)។
អង្គទាំង ៨នេះ ជាដែនរបស់ប្រយោជន៍។ នៅមានសល់អង្គ ១ទៀតគឺ សុផាវិហារោ ច កិរិយានៅសប្បាយក្នុងឥរិយាបថ ទាំង ៤ (នឹងមានដល់អញ) តែអង្គនេះ លោកមិនបានរាប់បញ្ចូលមកផង ព្រោះលោកចាត់ជាអានិសង្សរបស់ភោជន។
បណ្តាអង្គទាំង១២ អង្គដែលត្រូវឃាត់៤ខាងដើម សម្រាប់ប្រហារឧបនិស្ស័យរបស់កិលេស គឺ
- អង្គទី១ សម្រាប់ប្រហារនូវឧបនិស្ស័យរបស់មោហៈ។
- អង្គទី២ សម្រាប់ប្រហារនូវឧបនិស្ស័យរបស់ទោសៈ។
- អង្គទី៣ សម្រាប់ប្រហារនូវឧបនិស្ស័យរបស់រាគៈ។
- អង្គទី៤ សម្រាប់ប្រហារនូវឧបនិស្ស័យរបស់រាគៈ។
អង្គក្រៅពីនេះ សម្រាប់កំណត់ដែនរបស់ប្រយោជន៍ប៉ុណ្ណោះ។
ក្នុងសេនាសនបច្ច័យ កំណត់ដែនត្រឹមប្រយោជន៍ ៥យ៉ាងគឺ
- សីតស្ស បដិឃាតាយ ដើម្បីការពារត្រជាក់។
- ឧណ្ហស្ស បដិឃាតាយ ដើម្បីការពារនូវកំដៅ។
- ឌំសមកសវាតាតបសិរិសប្បសម្ផស្សានំ បដិឃាតាយ ដើម្បីការពារនូវសម្ផស្ស របោម មូល ខ្យល់ កំដៅថ្ងៃ ពស់តូច ពស់ធំទាំងឡាយ។
- ឧតុបរិស្សយវិនោទនំ ដើម្បីបន្ទោបង់នូវក្រវល់ក្រវាយដែលកើតអំពីរដូវ។
- បដិសល្ថានារាមត្ថំ ដើម្បីប្រមូលចិត្តអំពីអារម្មណ៍ផ្សេងៗ ហើយអភិរម្យនៅក្នុងកម្មដ្ឋាន។
ក្នុងគិលានបច្ច័យ កំណត់ដែនត្រឹមតែប្រយោជន៍ ១ គឺ
- ឧប្បន្នានំ វេយ្យាពាធិកានំ វេទនានំ បដិឃាតាយ អព្យាបជ្ឈ បរមតាយ ដើម្បីការពារនូវទុក្ខវេទនាទាំងឡាយ ដែលបៀតបៀនផ្សេងៗ ដែលកើតឡើងហើយ ដរាបទៅដល់ត្រឹមប្រាសចាកសេចក្តីទុក្ខ។
ប្រយោជន៍ក្នុងការប្រើប្រាស់បច្ច័យ ៤ ព្រះយោគីត្រូវសង្ឃឹមតែត្រឹមដែនបានកំណត់ទុកមកនេះឯង មិនត្រូវសង្ឃឹមឲ្យជ្រុលហួសអំពីដែនទាំងនេះទៅឡើយ។
សូមអនុមោទនា !!!
ឈូកក្រហម 